De Jonkvrouwe van Groenerode (1874)

Meer dan een eeuw geleden verscheen dit relaas van een Indisch meisje, geboren op Java, dat van haar Nederlandse vader op het kasteel Groenerode moet leven. Eugenie de Lody is een freule, een vrouw van stand. Maar dwars tegen de maatschappelijke normen in, kiest zij toch haar eigen weg.

In het kleine Hollandse dorpje Groenendam roddelen de dames over de bewoners van het kasteel. Te zeggen valt er genoeg. De jonker zou in "vergulde armoede" leven, ondanks het feit dat hij "Indisch majoor" was [12] en zijn dochter deelt zijn leven. Eugenie de Lody van Groenerode is uiterlijk en innerlijk van grote schoonheid:

"Zij telt achttien jaar en heeft al 't schoone en frissche der levenslente; hoe eenvoudig het zwart wollen kleed ook is, dat slechts een hagelwit kantje om den hals tot eenige afwisseling heeft, zij draagt het met een eigenaardige bevalligheid. Hare groote blauwe oogen zijn zoo helder en diep als de schoone hemel van haar geboorteland; het haar, dat in twee lange vlechten tot op hare knieën valt, schijnt ravenzwart, maar als het licht der kleine petroleumlamp ze beschijnt, vertoonen zij een fraaie, kastanjebruine kleur. Waarlijk, de laatste erfdochter der Lody's behoeft niet voor de schoonste vrouwen van haar oud geslacht onder te doen." [p.18-19]

Eugenie heeft a mind of her own. Ze is te zelfstandig om in het kasteel te wachten op een erfenis of rijke bruidegom. Liever wil ze terug naar Java, of een economisch zelfstandig bestaan opbouwen. Van haar vader krijgt Eugenie moeizaam toestemming om 'examens' te doen, maar zelf lessen geven mag ze niet vanwege haar stand. Pianolessen zijn ook uit den boze, terwijl Eugenie toch zo begaafd is. Wanneer ze een boek publiceert, is hij daarentegen blij verrast: haar schetsen van Java, kleine novellen, leveren geld op. En daarbij publiceert ze onder een pseudoniem, te weten de naam van Hartwig van Senne, een meer dan behulpzame buurman met een mysterieuze achtergrond.

Kort voordat Eugenie's vader overlijdt, trouwt hij met 'juffrouw Tang', zoals Eugenie haar noemt. De twee vrouwen kunnen niet samenleven. Eugenie vertrekt naar Indië, om daar in een klein dorpje op Java als gouvernante te dienen in het gezin van de rijke suikerfabrikant van Helden. Daar dient ze de drie kinderen een Hollandse opvoeding te geven: 's middags rusten mag niet, en sarong kabaya dragen is verboden. De vrouw des huizes heeft meteen een afkeer van haar gouvernante: "Ze is mij in alles tegengevallen. Ze is een Liplap, een savante en heel mooi." [pag. 89] Eugenie probeert zich ertegen te wapenen. Aan Hartwig schrijft ze:

"[...] ik wil me gewennen te leven zooals gij het zoo goed kunt: voor mij zelve, zonder mij te bekommeren of de wereld van me houdt. 't Zal moeilijk gaan; maar ik geloof, dat het 't beste is. Jammer. Ook dat zij, een volbloed Europeesche, zulk een innige afkeer heeft van alles, wat naar inlandsche kinderen zweemt. Dit grieft mij. Mijn moeder was een Indische, mijn grootmoeder een Javaansche en dus behoor ik tot de antipathies van mevrouw Van Helden. Zij zegt soms hatelijke dingen, en ik ben zoo dom ze op mij toe te passen." [pag. 95]

Als het gezin verhuist naar Soerabaja, gaat Eugenie mee. Op een feest ontmoet ze Hartwig plotseling en dan raakt haar leven in een stroomversnelling.

Eugenie en Hartwig raken verliefd en verloven zich. Het verleden haalt hen in: Hartwig blijkt verdacht te zijn van een moord, en wil daarom zich niet aan Eugenie verbinden. Zijn familie heeft hem verworpen, en weigert te geloven in zijn onschuld. Eugenie erft geld, en keert eenzaam terug naar Groenendam. Daar bouwt zij het vaderijk slot op in oude glorie. In de plaatselijke liefdadigheid heeft ze een leidende rol. Rijk, beeldschoon en eenzaam.

Hoe Hartwig en Eugenie elkaar weer vinden, kan iedereen in De Jonkvrouwe van Groenerode zelf lezen. En meer: kijkjes in het Indische leven van weleer met een duidelijke aanwezigheid van de Javaanse bevolkingsgroep, Hollandse vooroordelen over Indische mensen uit de oost, hilarische taferelen met een dames-comité en vraagstukken over schuld en boete- het is allemaal aanwezig in deze rijke meeslepende roman, die terecht herhaaldelijk opnieuw in druk gebracht werd.

Gebruikte editie: Melati van Java: De Jonkvrouwe van Groenerode (eerste dr. 1874) Schiedam: H.A.M. Roelants, derde druk
Aantal boekpagina's: 262
Verkrijgbaarheid: redelijk
Prijs: ongeveer 15 euro

Klik op het plaatje om De Jonkvrouwe van Groenerode te downloaden (bevat een zipfile: Word 224 kb).

Wilt u de vorige afleveringen met de andere Boeken Van De Maand zien? Klik dan hier.