M.H. Székely-Lulofs:
Rubber
's-Gravenhage: Nederlandse Boekenclub, zonder jaartal.
Oorspronkelijke uitgave 1931
302 pagina's

Ten geleide
Ach, de roes, de dagen die zich aaneenrijgen in een bedwelmende ketting van drinken, lachen, praten over niets - als de rubberprijzen stijgen, is het leven op Deli een feest. Maar er zijn anderen, die de daling voorzien... en die zorgen hebben om een promotie die komen moet, omdat daar een leven aan opgeofferd is. Madelon Lulofs schetst dit contrast, dat zij uit eigen aanschouwing kende, op wrange wijze.

Lien Steenhof schudde de cocktailbeker...
Lachend stond ze daar te midden van haar gasten en wist de blikken van de vrouwen naar haar nieuwe japon van Madame Sacha. Honderd-veertig gulden maakloon... maar het wás een schat. En ze wist óók de manne-blikken naar haar slanke jeupen, haar kleine borsten, die heen en weer wiebelden, terwijl ze de cocktail schudde.
"Een nieuwe cocktail, lui!"
"Ah, ha!!" verkondigde Loulou. En toen:
"Maar toch niet te sterk zág...ik heb nog verduívelde pijnen in mijn hoofd, van gisteravond...Kolossáál was het! Anne kan een partij geven...kolossaal gewoon zág!..."
"Jij was tenminste kolosáál bezopen," merkte Frank op.
Loulou grinnikte bête, maar trots.
"Man, ik kon gewoon mijn bed niet vinden, wil je dat geló'ven?"
Nu brak er een algemeen gelach los. Rose stond op en ging op de rand van zijn stoel zitten, nam zijn hoofd in haar handen en beklaagde: "Oh! mijn árme lieveling! Je bent gaan slapen in de sloot vóór het huis van de Terheides. Wist je dat niet?...Wij hebben je er uit gevischt en naar huis gebracht."
Loulou zette een gezicht als een generaal, die een slag heeft gewonnen.
"Kolossaal!" riep hij uit en liet zijn stem een beetje gewichtig kraken in zijn keel.
"Ontzáttend!" lamenteerde het jonkheertje..."dénk eens aan! Als we je niét gevonden hadden...de muggen hadden je hé-le gezicht wel kunnen stuk bijten!"
"En wat een zònde zou dat geweest zijn," zei schamper Steenhof. Loulou keek hem even aan, opende zijn mond maar zei dan toch niets. Rose had hem al liefkozend met een zijden zakdoekje over zijn nat voorhoofd geveegd.
Line schonk nu de glaasjes vol.
"Cheerio, lui!"
Ze proefden allen, met kennersblik en -gebaar.
"Is ie goéd?"
"Kolossaal!" verklaarde Loulou.
Kolossaal was een nieuw stopwoord van hem en de hele clique gebruikte het.
Steenhof had de grammofoon opgedraaid...De meubels werden wat opzij geschoven. In de voorgalerij en eetkamer begonnen zij te dansen. In de eetkamer werden de lichten uitgedraaid.
"Weet je," fluisterde Line tegen Marian, "ik weet een reûze recept voor bowl. Kolossáál gewoon! Zal ik het voor je opschrijven?"
"Graag," zei Marian uit beleefdheid...Ze gaf nooit zulke avondjes als bij de Steenhof's en Terheide's tegenwoordig de gewoonte was...het was ook eigenlijk bij toeval, dat zij en Frank er de laatste keren bij waren geweest.
Lien zocht een papiertje, schreef er het recept op. Marian bestudeerde het aandachtig.
"Maar die wijn," vroeg ze dan, "waar krijg je die? Bij Schovers?"
"Ja."
"Idioot duur natuurlijk. Schovers zet gewoon schandálig af."
Line, kauwend op wat zoute amandels, antwoordde met volle mond, haar schouders optrekkend:
"Wéét niet...wat ze...kost! Nooit gevraagd!...Maar dat merk je wel op je rekening, als je het per se wilt nakijken!"
Dan keerde ze zich naar mr. Jackson, die met rode tranende oogjes zat te staren. Naast hen zat Strong, gemelijk in zichzelf gekeerd. Af en toe praatte hij een páár woorden om niet ál te onbeleefd te schijnen. Maar hij hield niet van dit gedoe. Hij was een harde werker. Zijn hele belangstelling lag bij de fabriek, de grote rubberfabriek van de S.H.C.
Met een doffe blik keek hij naar Rose, die nog altijd bij Loulou op de schoot zat. Ze zag er snoezig uit vanavond...bijna kinderlijk, en wie haar niet kende, zou nooit in haar raden haar totale amoraliteit.
Strong zuchtte.
"Het kon zo niet," dacht hij..."als ze met verlof gingen, het volgend jaar, liet hij haar thuis, in New York!"
Een bittere trek groefde zich om zijn mond. Marian zag het. Wist toch niet hoe hem te helpen of moed in te spreken...Ze kende hem maar zo oppervlakkig. Dan werd haar aandacht gevangen door een gesprek tussen Leenkamp en John van Laer.
"Het haalt wel weer op, moet u maar eens zien!"
John floot zacht voor zich heen.
"Ik ben er toch bang voor. De daling gaat nu al een gangetje! De rubberaandelen zijn ook iets gezakt."
"Ik heb mijn rubberpapieren wél verkocht..." zei Leenkamp. "Hessa...daar heb ik nog wat aan verdiend."
"En wat die je nú?..."
"Nou...ik weet het niet...Tabak, denk ik...Deli Batavia en Senembah worden nog al gefavoriseerd...of olie...Koninklijke."
Leenkamp rekende:
"Nou, laat eens zien!... een dikke vijftig mille heb ik verdiend aan tantième...daarvan heb ik d'r nog dertig...En aan Hessa heb ik een goei twaalf mille verdiend...nou daarmee kan ik dan voor honderd vijftigduizend gulden kopen."
"Prolongatie?..."
"Ja, natuurlijk...anders loont het zich niet..."
Van Laer trok even met zijn mond.
"Sjonge!!" zei hij..."als dat maar niet mis gaat!"
Leenkamp lachte.
"Ze doen het allemáál! Ergens moet je toch je geld mee verdienen!... De tantièmes...dat wordt niet veel, over dit jaar...Vijftien mille hoogstens, voor de assistenten...U...Boekit Lemboe... dat geeft nog wel...vijf-en-twintigduizend, schat ik.'
John dacht na. Als het móst, kon hij naar huis. Ongeveer twee-en-halve ton had hij bij elkaar. Zonder vrouw en kinderen...hij dacht het bitter...nou, daar kon hij goed van leven! Nog wat plezier van maken óók! Hij bofte nog nèt! Die nú kwamen, kregen niets meer...Hij was er van overtuigd, dat deze daling niet weer zo gauw herstellen zou...Jammer, voor zulke als Frank...Acht jaar zaten ze nu hier, de Versteeghs...en nu langzamerhand de promotiekansen kwamen...geen prijzen! Péch!
Hij zag ineens Marian's nadenkend gezichtje.
"Zit je te piekeren?" vroeg hij, een stoel naast haar innemend. Ze zag op, glimlachte maar zei dan gedrukt...:
"Wat een lamme boel wordt dat met de rubber, hè?"
"Tja...Wat hebben jullie?"
Ze rekende op haar vingers... "Ongeveer vijftig, zestig mille...dus niet helemaal zónder...Alleen, als je het pensioen rekent...de rente ervan, dan is dat geen rijkdom...En om, als je eindelijk repatrieert wéér een baantje te móten zoeken...om bij te verdienen...dat is niet, waarvoor je zoveel van je mooie jeugd aan Indië geeft!"
"Het loopt misschien nog méé. En Frank komt nu wel langzamerhand in aanmerking voor promotie...Er gaan drie van de oude bazen uit..."
"Van Hemert," vertelde Marian vertrouwelijk, "heeft eens zoiets gezegd...dat Stevenson en hij wel tevreden waren over Frank... Hè, ik woú het maar...hij is niet meer zo jong...we zijn tamelijk laat gekomen...en dat assistentenwerk...dat is toch niets meer voor een man van zijn leeftijd...Hij wordt zes-en-dertig."
John zweeg nu ook. Ze hadden geen van beiden stemming. Zagen Frank en Strong in diep en ernstig gesprek. De anderen dansten nu in de eetzaal. Gefluister en onderrukt gelach weerklonk...Het was sinds dat bal-masqué een openlijke orgie...Niemand trachtte meer iets te verheimelijken...Er werd ook buiten de maatschappij over gesproken...veel gelasterd ook...Men wist niet precies, hoever de zaken gingen...Dat ze te ver gingen was duidelijk! Het eindigde gewoonlijk met een algehele dronkenschap...zowel van de vrouwen als van de mannen...enkelen uitgezonderd, maar die hoorden niet in deze clique. Een clique, die echter het grootste gedeelte van de maatschappijstaf omvatte.
Tegen de ochtend werd er afscheid genomen. Achter elkaar reden de luxe-wagens de weg op; het leek wel een auto-demonstratie.
Frank chauffeerde zelf. Zij hadden nog, niet meedoende aan die auto-waanzin, hun oude Chevrolet van drie jaren geleden. Loulou schoot langs hen in zijn lange, gloednieuwe Hudson en riep:
"Hé zeg...lóópt die ouwe kast van jullie nog?"
"Meteen hulde hij hen in een stofwolk, die hun haast het uitzicht benam. Ze hoorden de motor razen in een negentig kilometervaart en even later, kort na elkaar, het rammelen der twee plankenbruggetjes...
"Kwajongen!" mopperde Frank. Maria antwoordde niet. Trok haar mantel wat dichter om zich heen. De morgennevels hingen als zware, melkwitte sluiers tussen de rubberbomen en over de weg en het was kil en vochtig. Toen ze hun tuin binnenreden, klonken de eerste doffe tong-tong slagen.
"Vijf uur, verdomme!" vloekte Frank... "ze kunnen me verder stikken met hun fuifjes...maar dát hou ik niet uit!"
Haastig baadde hij zich, trok een schoon khaki hemd en een schone khaki broek aan...het wit werd niet meer zoveel gedragen, sinds een Amerikaan hoofdbaas was...en ging geeuwend naar zijn werk...

.............................................................

De rubber bleef dalen...gestaâg en met steeds grotere snelheid...Ongerust ontwaakte de rubberwereld...
Er kwam geen eind aan de ingezonden stukken in de twee dagbladen van Medan over de rubberpositie en deze baisse...Profetiën over spoedig herstel werden gegeven...Ook profetiën over nog verder daling en totale krach...
Een mateloze speculatiezucht maakte zich meester van de planters...
Zij hadden zich in de goede jaren allen aan een meer of minder grote luxe en lichtzinnigheid gewend...Het hele leven was daarmee duurder geworden. De winkels maakten hoge winsten. De hotels hadden belachelijke prijzen. Het gemakkelijk verdiende geld was éven gemakkelijk weer weggesmeten.
Niet alleen de planters hadden zo lichtzinnig omgesprongen met deze gouden oogst...Ook de directies. Roekeloos royaal waren zij geweest met het aannemen van personeel.
Niemand had zich óóit zorgen gemaakt...Alles kwam terecht!...En nú, ineens kwam het niét terecht!...Werden de tantièmes een luttel bedrag van een paar duizend gulden...
En toen begon de speculatie-woede. Men had zich té veel gewend aan het gemakkelijk verdienen van geld!... Aan het lichtzinnig omgaan met geld!...
En ondoordacht werd er gekocht...alles op prolongatie! Voorâl Amerikaanse fondsen werden gefavoriseerd.
Een koorts van spanning legde zich over de mensen. De kranten werden het eerst bij de koerslijsten opengevouwen...Telefoons rinkelden...Dure gesprekken vlogen langs de draden naar Medan! Waanzinnig stegen de fondsen...de Amerikaanse waanzinniger dan al de andere...Iedereen kocht...Bijna iedereen!
het geld, dát ze nog over hadden van vroegere tantièmes, was tóch niet genoeg, om láter, in Holland, van te leven!...En de rubber...daar geloofde niemand meer in...Ze moesten wágen om het kapitaal bij elkaar te krijgen, dat ze nodig zouden hebben om mee terug te gaan...naar Holland...
Ja, Holland!...Wie had aan Holland gedacht in die roes, in die verdoving door weelde en goud?...
Nu dook het oude verlangen op! Nu, nu het door eigen schuld het naar huis gaan een steeds verder wijkende schim begon te worden.
Geld! Geld!! Geld!!!...
Dáárvoor waren ze toch hiér gekomen?! Daarvoor hadden ze toch ingezet: tien, vijftien...twintig jaren van hun bloeienste jeugd?! terug naar Europa...naar Holland!
Je kon toch niet je hele léven hier blijven!
Je hele leven?!...Maar die kans werd je toch niet eens geboden?!...Je had immers niet méér tijd dan tot je veertigste, vijf-en-veertigste op zijn allerhoogst! Dan was je niet meer geschikt voor dit zware werk! Voor dit moordend klimaat! dan werd je teruggezonden en nieuwe mensen kwamen in je plaats. Nieuwe, jonge mensen met nieuwe jonge lichamen en nog moed voor de toekomst.
Waar jij dan van leven moest...in Europa...in Holland...dat was je eigen zaak!...Je had je kans gehad op de roulette. En die kans gaven de directies je alleen maar zolang je een gezond en gaaf lichaam had!...Cultuurmaatschappijen...dat zijn geen liefdadigheidsinstellingen!...Dat weet je...hèb je geweten!...
Nog acht jaren!...Nog vijf jaren! Dan moet je "binnen" zijn! Wat kun je nog verdienen, in die jaren met deze prijzen?!...Nog twintig, dertig duizend gulden in het geheel, als je nog een beetje veine hebt!...Dat betekent een kommervol zorgen-bestaantje voor de rest van je leven!...Voor dat armzalig restje leven, dat je bespaarde voor je eigen land!...

Bethlehem Steel steeg...steeg...
Marland Oil steeg...steeg,,, In een maand, in twee maanden kon je weer rijk zijn...Kon je weer terug hebben...ál dat geld, dat je ondoordacht door je vingers had laten slaippen...Kon je ongedaan maken wat je verkeerd had gedaan!...En dan zou je oppassen! Zuinig zijn, spáren!...Géén belachelijk dure auto's meer!

Pag. 282-290