Paula Gomes (1922-2013)
Foto uit collectie schrijfster
"Ik voel mij Indisch, omdat ik het zo'n prettig woord vind, er zit zoveel in. Nederlands is voor mij een hokje, dat ben ik dus niet. Bij Indische mensen zitten zoveel nationaliteiten, daar hoef je je niet bij in een hokje te voelen. Ik voel mij Indisch. Vooral ook, omdat ik in Indonesië geboren ben en ik er geweest ben tot de oorlog. Ik ben in een jappenkamp geweest en na de oorlog door de Engelsen eerst naar Singapore gebracht en toen door Nederlandse schepen naar Nederland."
Paula Gomes aan het woord over zichzelf. Haar woorden zijn eenvoudig gekozen, maar die eenvoud bedriegt. Wie luistert en leest, raakt doordrongen van de ellendige betekenissen die afscheid en oorlog kunnen hebben. Toen Paula Gomes in Nederland kwam, was dat erg wennen: "In Holland voelde ik me een vreemde. Ik had veel meegemaakt en veel verloren. De aanpassing was moeilijk. Het klimaat, de mentaliteit, alles was anders. In mijn onzekerheid had ik een onhandige drang om mij te handhaven en ging dingen zeggen die niet waar zijn, dat ik op de H.B.S. was geweest en journaliste was. Ik zei ook dat ik ouder was dan ik ben. Pas na mijn huwelijk vond ik met de hulp van mijn man mijzelf terug en accepteerde ik de situatie: ik had weinig geleerd, maar dat was niet erg."
Toch vond zij geleidelijk haar weg. Ze was werkzaam als docente taalexpressie voor kinderen en volwassenen, schreef kinderboeken, publiceerde haiku's, gaf lezingen en leidde workshops en schreef een aantal romans voor volwassenen waarin ze haar Indische jaren voor, in en na het kamp beschreef. Kampliteratuur is het niet, omdat de gebeurtenissen die ze schetst eigenlijk het leven daar ontstijgen. Wie is waar thuis, wat is on/recht, en is een afscheid ooit echt voor altijd?
Al in Indië schreef Paula Gomes. Ze vertelt: "Op mijn zevende jaar werd er voor het eerst een verhaaltje van mij gedrukt. Dat was in een kinderkrant in Medan op Sumatra."
Haar Indische jeugd is nog steeds een bron van inspiratie. Samen met Rudy Kousbroek publiceerde zij Verloren goeling, een briefwisseling over het leven van vroeger. Beide auteurs hadden thuis een goeling voor in bed, een rolkussen, dat troost en veiligheid gaf. Nu is dat weg, net als Indië. Gebleven zijn herinneringen, heimwee en prachtige boeken.
Paula Gomes: "Ik herinner me het moment, dat ik besefte dat ik in Holland gelukkig kon zijn. Laat in de avond, eigenlijk al nacht. Mijn man sliep. Ik had de lichten in de kamer uitgedaan en keek in welke huizen de mensen nog op waren. Maar zover ik kon zien was nergens meer een lamp aan. De woningen waren donker. De lucht boven het dorp was zachtroze. Dat kwam door de vuren van de ijzergieterij, waar de nachtploeg aan het werk was. De gloed scheen op de weg, werd teruggekaatst en vermengde zich met de schijn erboven. De torenklok van het kasteeltje verderop klingelde hoog en ijl. Ik luisterde alsof ik de klanken niet eerder had gehoord, of ik niet wist dat de klok er was en het kasteeltje. Ik keek in de stille straat. En voor het eerst voelde ik: ik hoor hier, hier hoor ik ook."
Bronnen: eigen onderzoek van de conductrice. Gesprekken met Paula Gomes.
Secundaire literatuur afkomstig uit Letterkundig Museum
Meer lezen van Paula Gomes?
Over Paula Gomes
